سفر احمد شرع به عراق؛ گامی به سوی آشتی یا ماجراجویی خطرناک؟

دعوت رسمی محمد شیاع سودانی، نخست‌وزیر عراق، از احمد شرع، رئیس جمهور موقت سوریه، برای شرکت در نشست سران اتحادیه عرب که قرار است ۱۷ ماه مه در بغداد برگزار شود، توجه گسترده‌ای را در جهان عرب برانگیخته است، آن هم در شرایطی که برخی شخصیت‌ها و گروه‌های سیاسی در داخل عراق مخالفت‌هایی را ابراز کرده‌اند.

سودانی نخستین بار در فوریه گذشته و با میانجی‌گری امیر قطر، در دوحه با شرع دیدار کرد.

احمد شرع دعوت رسمی سفر به بغداد را از احمد فکاک بدرانی، وزیر فرهنگ، دریافت کرد که فرستاده ویژه نخست‌وزیر عراق بود.

اما اعلام این دعوت، جدال و مناقشه‌ای جدی در محافل سیاسی عراق و شبکه‌های اجتماعی برانگیخت و دیدگاه‌های متفاوتی درباره مشارکت شرع مطرح کرد که در عراق سابقه کیفری دارد.

برخی شبکه‌های تلویزیونی و صفحات اجتماعی ویدیوهایی منتشر کرده‌اند که در آن‌ شهروندان عراقی به دلیل گذشته جهادی شرع در عراق، او را تهدید می‌کنند.

نگرانی‌های امنیتی

اعتراض‌ها به حضور شرع در نشست بغداد تنها به مسائل سیاسی محدود نشد، بلکه هشدارهایی جدی در حوزه امنیتی نیز مطرح شد که با ایمنی کلی این رویداد مرتبط است. گذشته جهادی شرع و روابط پیشین او با گروه‌های مسلح در عراق، نگرانی‌هایی درباره پیامدهایی فراتر از حوزه دیپلماسی به همراه داشته است.

عمر محمد، مورخ و پژوهشگر ارشد دانشگاه جورج واشنگتن که آثار متعددی درباره تاریخ خاورمیانه و گروه‌های تندرو، به ویژه گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) دارد، به بی‌بی‌سی عربی گفت: «میزبانی از شرع خطراتی سیاسی دارد که از تهدیدات مستقیم امنیتی فراتر می‌رود. این خطرات، اگر به درستی پیش‌بینی نشود، به ویژه در کشوری دچار چنددستگی با فضایی نظامی‌ همچون عراق، ممکن است به پیامدهای امنیتی وخیمی منجر شوند.»

او می‌افزاید: «این اختلافات شاید گروه‌های مسلح، به ویژه جناح‌های وفادار به ایران در درون حشد شعبی را به واکنش‌های مستقل علیه شرع ترغیب کند.»

این پژوهشگر توضیح می‌دهد که این گروه‌ها، دعوت از احمد شرع را «خیانتی به فداکاری‌های عراق در جنگ علیه جهادگرایی» یا «تلاش برای مشروعیت‌بخشی به یک دشمن سابق» تعبیر می‌کنند و ممکن است تلاش کنند به طور مستقیم با او مقابله کنند یا با استفاده از تهدید مسلحانه، برگزاری نشست را مختل کنند، یا با سازمان‌دهی اعتراضات و افشای اطلاعات امنیتی به مخالفان احمد شرع در منطقه، فضای خشونت‌آمیزی را رقم بزنند.

در همین زمینه، فاضل ابو رغیف، پژوهشگر مسائل سیاسی و گروه‌های تروریستی، درباره تهدیدات امنیتی علیه شرع به بی‌بی‌سی عربی گفت: «دولت مسئولیت کامل تامین امنیت و حفاظت اطلاعاتی از شرع را بر عهده خواهد گرفت، همان‌طور که برای سران کشورهای دیگری که برای سفر به عراق دعوت شده‌اند، این کار را انجام می‌دهد.»

اما به گفته فاضل ابو رغیف با وجود آمادگی دولت عراق برای تامین امنیت، «این مخالفت‌ها ممکن است بر سفر شرع سایه بیندازد و به ویژه با نزدیک شدن به انتخابات پارلمانی شکاف میان جناح‌های سیاسی مخالف نخست وزیر عراق و دیگر جناح‌هایی را که تمایلی به آمدن شرع ندارند عمیق‌تر کند. حضور او ممکن است صحنه سیاسی داخلی را به هم بریزد. من معتقدم سفر او به عراق، تا زمان برگزاری انتخابات به دستاویزی برای منازعات سیاسی بدل خواهد شد».

احمد شرع در عراق چه می‌کرد؟

شرع که پیش‌تر با نام «ابومحمد جولانی» شناخته می‌شد، فعالیت جهادی خود را از عراق آغاز کرد. او به شاخه القاعده در این کشور پیوست، شاخه‌ای که بعدها به عنوان هسته اولیه تشکیل گروه داعش (دولت اسلامی در عراق و شام) شناخته شد، و خود شرع نیز در نهایت به این گروه تازه‌ تاسیس ملحق شد.»

پس از اشغال عراق به دست آمریکا در سال ۲۰۰۳، جولانی به صفوف جنگجویان خارجی پیوست و سال ۲۰۰۵ در اردوگاه بوکا، یکی از مهم‌ترین مراکز بازداشت نیروهای آمریکایی، زندانی شد. در آنجا باورهای جهادی‌ او تقویت شد و با ابوبکر بغدادی آشنا شد که بعدا رهبری داعش را به دست گرفت.

شرع با اتهامات متعددی در عراق روبرو است که به فعالیت‌های گذشته‌اش در دوره حضور او در القاعده طی دوران جنگ آمریکا مربوط می‌شود.

سایت شورای امنیت سازمان ملل فهرستی از اتهامات شرع منتشر کرده که در آن این موارد ذکر شده است: «ارتباط با القاعده و داعش و دیگر گروه‌های وابسته به آن‌ها، مشارکت در تامین مالی، برنامه‌ریزی، تسهیل، تدارک و اجرای عملیات و فعالیت‌های پشتیبانی، همچنین تامین، فروش یا انتقال سلاح و تجهیزات مرتبط به این دو گروه».

با وجود آن‌ که شرع به صورت علنی از القاعده جدا شد و نام گروهش را نیز تغییر داد، اما سازمان ملل، آمریکا، بریتانیا و شماری از کشورهای دیگر، همچنان «هیئت تحریر شام» به رهبری او را یک گروه تروریستی می‌دانند، به این دلیل که قدرت‌های غربی این جدایی را صوری و نمایشی قلمداد می‌کردند.

آیا مخالفت مجلس عراق می‌تواند مانع حضور شرع شود؟

از زمان اعلام دعوت دولت عراق از احمد شرع برای حضور در نشست سران اتحادیه عرب، محافل سیاسی در عراق آرام نگرفته‌اند. ۵۸ نماینده مجلس از دولت خواسته‌اند که مانع از شرکت او در این نشست شود.

یکی از نمایندگان به نام سعود ساعدی در شبکه اجتماعی ایکس، متن شکایتی را منتشر کرد که به دادستانی کل عراق ارائه کرده است. در این شکایت، او اتهامات کیفری علیه احمد شرع را مطرح کرده و خواهان پیگیری قضایی پرونده او شده است.

علاء مصطفی، پژوهشگر سیاسی عراقی، به بی‌بی‌سی عربی گفت: «مسئله حضور افرادی که با پرونده‌های تروریستی مرتبط‌ هستند، مستقیما در حوزه صلاحیت مجلس نمایندگان نیست، بلکه در حیطه مسئولیت نهادهای اجرایی قرار می‌گیرد که موظف به اجرای دستورات قضایی هستند. بنابراین ورود فردی که علیه او حکم جلب رسمی صادر شده به خاک عراق امری دشوار است. علاوه بر این وجود حکم قضایی‌ می‌تواند حتی برای نهاد دعوت‌کننده، به ویژه اگر رسمی باشد، پیامدهای حقوقی به دنبال داشته باشد.»

گزارش‌ها در عراق حاکی از آن است که جولانی در دوران حضورش در این کشور با نام «امجد مظفر حسین» شناخته می‌شده و خود را به عنوان شهروند موصل معرفی می‌کرده است.

خبرگزاری غیررسمی براثا در عراق تصویری از یک کارت شناسایی با نام احمد شرع منتشر کرده که حاوی اطلاعاتی است که بی‌بی‌سی نمی‌تواند صحت آن را تایید کند.

ابو رغیف به بی‌بی‌سی عربی گفت: «ممکن است حکم جلب صادرشده علیه شرع معلق یا به نام واقعی او صادر نشده باشد. این یعنی احتمال اجرای آن پایین است، حتی اگر چنین حکمی واقعا وجود داشته باشد. بنابراین انتظار نمی‌رود هیچ‌گونه دستور قضایی‌ علیه شرع به اجرا در آید، به ویژه اگر در نام یا جزئیات قانونی آن ابهامی وجود داشته باشد.»

عبدالله حمد، روزنامه‌نگار سوری، معتقد است که اگر احمد شرع در نشست بغداد شرکت نکند، این نشست پیش از آغاز با شکست روبه‌رو خواهد شد.

او به بی‌بی‌سی عربی می‌گوید: «حضور رئیس‌جمهور سوریه ضروری است، زیرا سوریه بازیگری مهم در جهان عرب به شمار می‌رود؛ چه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی‌ این کشور، چه سابقه سیاسی و مبارزاتی طولانی‌ و چه ارتباطش با پرونده‌های مهم منطقه‌ای.»

او می‌افزاید: «سفر شرع به عراق و مشارکت او در نشست سران، بی‌تردید به کاهش شکاف میان دو کشور کمک خواهد کرد؛ شکافی که ریشه‌های آن از یک سو به تلاش‌های رژیم سابق برای بهره‌برداری از اوضاع به نفع خود و تکیه‌اش بر شبه‌نظامیان فرقه‌ای در عراق برای سرکوب و کشتار سوری‌ها بازمی‌گردد، و از سوی دیگر به برخی نیروهای سیاسی بانفوذ در عراق مربوط می‌شود که به طور ضمنی با موضع ایران هم‌سویی دارند که مخالف تغییر سیاسی در سوریه است.»

حمد تاکید می‌کند: «این نیروهای عراقی باید بدانند که سوریه امروز کشوری محوری است و رهبری فعلی آن، نماینده مردم سوریه و نیروهای انقلاب است و در پی برپایی یک دولت مدنی، مستقل و مبتنی بر اصل حسن هم‌جواری با همه کشورهای همسایه است.»

حضور احتمالی احمد شرع در نشست بغداد، مسئله‌ای بسیار حساس باقی می‌ماند که بازتاب‌دهنده پیچیدگی‌های صحنه‌های سیاسی عراق و سوریه است و چالش‌هایی را برجسته می‌کند که اتحادیه عرب در این مرحله حساس از تاریخ منطقه با آن روبه‌رو است.

با نزدیک شدن به زمان برگزاری نشست، بسیاری در انتظارند تا ببینند آیا احمد شرع شخصا در آن شرکت خواهد کرد، یا عذری خواهد آورد و وزیر خارجه‌اش را به نمایندگی خواهد فرستاد.