"سيده زينب" د دمشق کلیواله سیمه کې د زیارت او سیمې کیسه

ډېر وخت د دمشق سوېل ته د سیده زینب سیمې نوم د خبرونو سرټکی و، ځکه چې دا سیمه په تېرو لسو کلونو کې د لسګونو چاودنو او هوايي بریدونو شاهده وه.

د سیده زینب زیارت نوم د سیاسي او نظامي مسایلو لپاره د یوې مهمې نښې بڼه خپله کړې او هغه بدلونونه یې تجربه کړي، چې د یوې کوچنۍ کلیوالې سیمې له برکته یې شاوخوا د ټولې سیمې لپاره پر یوه مهم ځای بدل کړی.‌

نو، د سیده زینب زیارت او د شاوخوا سیمې کیسه څه ده؟

هغه ورځ چې زینب دمشق کې پښه کېښوده

د مسلمانو تاریخ‌پوهانو د لیکنو او شیعه دودیزو روایتونو له مخې، د "طفّ" پېښه- چې د کربلا جګړه هم بلل کېږي، د ۶۱ هـ ق (۶۸۰ ز) کال کې وشوه. په دې جګړه کې امام حسین بن علي، د هغه د اهل بیت غړي او ګڼ شمېر یاران ووژل شول. له جګړې وروسته، د اموي خلیفه یزید بن معاویه پوځ ښځې او ماشومان اسیران کړل، چې پکې زینب کبری او ام کلثوم (زینب صغری )د حسین (رض) خویندې، هم شاملې وې.

اسیران کوفې ته بوتلل شول، چې د ۶۱ هـ ق د محرم پر ۱۲مه، د جګړې له پای ته رسېدو دوه ورځې وروسته، هلته ورسېدل. تاریخي سرچینې وايي، له دوی سره د سفر په اوږدو کې سخته او سپکوونکې رویه وشوه.

په کوفه کې، زینب کبری د هغو هاشمي اسیرانو د مشرې په توګه راڅرګنده شوه، چې له هغې سره زنداني شوي وو. وروسته د کوفې والي عبیدالله بن زیاد دوی دمشق ته ولېږل.

روايت شوی چې په دمشق کې، د زینب او یزید بن معاویه ترمنځ مخامخ خبرې وشوې. زینب یوه مشهوره وینا وکړه، چې پکې یې یزید سخت وغانده. روایت شوی چې هغې وویل:

"خپل چل دې پرانیزه، خپل وس دې وکړه، خو قسم پر الله ته به زموږ یادونه له منځه و نه شې وړلی، زموږ وحی به مړه نه شې کړاې او د دې پېښې ننګ به له ځانه پاک نه شې کړای. ایا ستا نظر له دروغو پرته بل څه دي؟ ستا ورځې شمېرل شوې او ستا ټول خلک به تیت و پرک شي. هغه ورځ به راځي چې یو جارچي به په جار ووايي: 'خبر اوسئ! د ستمګرو لپاره د الله لعنت دی'."

زینب کبری د ۶۲ هـ ق (۶۸۱ ز) کال وفات شوه. مسلمانان، په ځانګړي ډول شیعه ګان، هر کال د رجب ۱۵مه د هغې د وفات کلیزه لمانځي.

زینب بنت علي چېرې ښخه شوې ده؟

د سیده زینب بنت علي د مزار ځای د تاریخ‌پوهانو ترمنځ د بحث موضوع پاتې شوې ده. ځینې روایتونه وايي، هغه په مدینه منوره کې وفات شوې، خو نور روایتونه ادعا کوي چې هغه له خپل مېړه سره سوریې ته تللې وه او هلته وفات شوې. یو بل نظر دا دی چې هغه مصر ته تبعید شوې وه، چې د کربلا په پېښه خلک خبر کړي.

دا ناڅرګندتیا د دې لامل شوی چې د زینب د مزار ځای نامعلوم پاتې شي. دوه مشهورې ادعاوې شته:

دمشق، سوریه - ګڼ شمېر خلک باور لري چې د هغې مزار په دمشق کې د سیده زینب زیارت دی.

قاهره، مصر - ځینې تاریخ‌پوهان، لکه طبري، باور لري چې هغه په مصر کې وفات شوې او د قاهرې "سیده زینب جومات" یې مزار ګڼل کېږي.

د بېلګې په توګه، تاریخپوه طبري غوره ګڼي چې قبر یې قاهره کې دی،‌ خو ځینې تاریخي سرچینې وايي، د دمشق د "فَيّ راویة" په سیمه کې دی (چې اوس د سیده زینب سیمه بلل کېږي) یو پخوانی مزار د "ام کلثوم" ته منسوب و، چې اټکل کېږي د امام حسین خور وه.

د وخت په تېرېدو، دا ځای یو مهم مذهبي زیارت شو، چې هر کال میلیونونه زیارت کوونکي ورته راځي، سره له دې چې د زینب د مزار ریښتینی ځای لا هم د شک وړ دی.

"د الراویه کلی" – د فلسطینیانو او سوریایانو پناځای

سوریایي -فلسطیني محقق او راوي تيسیر خلف له بي‌بي‌‌سي عربي سره خبرو کې ویلي: "د ملکیتونو راجستر کې د سیده زینب سیمې نوم "راویه کلی" ښودل شوی. د دې سیمې اصلي اوسېدونکي د "غوطه" خلک وو او په ۱۹۶۷ کال کې په دې سیمه کې فلسطیني کډوال او له جولان سیمې سوریایي بې ځایه شوي خلک یوځای شول او په سیمه کې دوه کمپونه جوړ شول، چې یو یې "مخيّم الستّ" نومېږي."

د ۲۰مې پېړۍ په دویمه نیمایي او تر ۲۱مې پېړۍ د پیل پورې، دا سیمه د فلسطیني کډوالو او د جولان د بې ځایه شویو سوریایانو لخوا اباده شوې وه، چې دوی د سیمې اکثریت جوړاوه. اټکل کېږي چې ۹۰٪ د سیمې اوسېدونکي له نورو ځایونو ورغلي کډوال او بې ځایه شوي خلک وو.

سیمه په دوو برخو وېشل شوې، د دوی ترمنځ یو اصلي سړک دی چې دمشق ته غځېدلی او هره برخه بیا په څلورو سیمو وېشل شوې، چې د ټولو مرکز مزار دی.

د سیده زینب له قبر سره تړلی جنوب ختیځ کلی د سیمې ترټولو مشهوره سیاحتي سیمه ده، چې د هوټلونو او بډایه بازارونو ځای دی. فلسطیني کمپ د دې سیمې جنوب لویدیز ته پروت دی. د سیمې عراقي اوسېدونکي په شمال ختیځ سیمه کې ژوند کوي، چې په ځانګړې توګه د "عراقيانو سړک" په نوم یادېږي. سیده زینب سیمه کې ستر بدلون هغه وخت راغی چې په ۲۰۰۳ کال پر عراق د امریکا له یرغل وروسته د عراقيانو شمېر په کې ډېر شو.

ایډیت اندریا ایك زانتو په ۲۰۱۹ کال د "سیده زینب پر لاره: په معاصره سوریه کې د شیعه دوولسو امامانو مذهب" په خپل کتاب کې وايي چې سوریې "د هغو زرګونو عراقیانو هرکلی وکړ، چې په ۲۰۰۳ کې دغه هېواد ته د امریکايانو له ننوتلو او هلته د تاوتریخوالي او جګړې له پیلېدا وروسته له عراقه تښتېدلي وو. سوریې دې کډوالو ته د موقتي زیارت کوونکو حیثیت ورکړ، چې د ۲۰۰۵ کال تر پای ته رسېدو پورې یې شمېر تر ۲ میلیونو زیات شو او ځینو یې له ځان سره لویې مالي مرستې راوړې."

د سیمې په اړه د ایراني نفوذ کچه څه ده؟

د تيسير خلف په وینا، د سیده زینب سیمه د ۱۹۷۹م کال له اسلامي انقلاب وروسته د ایران د پام وړ وګرځېده. هغه مهال، د ایرانی بڼې معمارۍ له مخې د جومات ترمیم پیل شو، چې د ګنبدو، مینارونو او زینتي زرغونو قاشي کاریو کارول پکې شامل وو.

هغه زیاتوي، چې "ایرانیانو په دې وخت کې د سیده زینب له قبر سره نژدې ځمکې اخیستې او میلیونونه ډالر یې ولګول. په ۹۰مو کلونو کې، سیده زینب د یوه ښار په توګه وده وکړه، چېرې چې د ایران په مالي مرسته شیعه مدرسې (ښوونځي)، علمي حوزې او روغتونونه جوړ شول."

په ۲۰۰۰ کې د سوریې د پخواني ولسمشر حافظ الاسد له مړینې سره، سیمه لا زیاته پراخه شوه او د ایران شیعه مذهبي شخصیتونو د ورتګ تمځای وګرځېد.

د تيسير خلف په وینا، د سوریې جګړې پر مهال، سیده زینب سیمه پر یو لوی ښار بدله شوه او د بیروت د جنوبي څنډې په څېر ښکارېدله. هغه وایي، چې په دې سیمه کې د ایرانیانو، افغانانو او عراقي شیعه ګانو شمېر لسګونو زرو ته ورسېد، همدا وو چې د کلونو په درشل کې هلته د ایران یو لوی پوځي او لوجستیکي مرکز جوړ شو".

ایډیت اندریا ایك زانتو په خپل کتاب کې وايي "د شیعه مذهبي علماوو او علمیه حوزو له تاسیس وروسته، د ایران د آیت الله خامنه‌يي حضور هم زیات شو، چې د امام خمیني د حوزې مدیریت یې پر غاړه دی او دا حوزه په سیده زینب ښار کې تر ټولو ډېره مشهوره حوزه ګڼل کېږي" ایران د زیارت د پراختیا لپاره خپله مالي مرسته روانه وساتله، ان تر دې چې د ایت‌الله خامنه‌يي استازو به د هغه په نامه د جمعې خطبه ویله".

د مذهبي سیلانیانو د زیاتوالي له امله، په ختیځه او جنوب ختیځو سیمو کې د سیمې اوسېدونکو هوټلونه او اپارتمانونه جوړ کړل.

له شپږم هجري قرن راهیسې د سیده زینب مرقد د سوریې مرتضی کورنۍ لخوا اداره کېږي او د هغوی تر سرپرستۍ لاندې دی، چې اوس هم د سوريې له اوقافو وزارت سره په همغږۍ د مرقد چارو نظارت کوي.

تېرو لسیزو کې د سیده زینب سیمه څنګه بدله شوې؟

د سیده زینب سیمه د سوریې په جګړه کې د یوه لوی کړکیچ او سیالۍ نښه ګرځېدلې، چې د شیعه جګړه مارانو لپاره د پام وړ ځای شو، د مرقد د ساتنې لپاره یې د هغو جهادي ډلو پر وړاندې مقاومت وکړ چې دغه زیارت ته ګواښ ګڼل کېدل.

نن، د سیده زینب مقام یوازې مذهبي ارزښت نه لري؛ بلکې دا له سیاسي اړخونو سره تړاو لري، چې له هغو ځواکونو سره تړاو لري، چې د دې مقام د ساتنې لپاره راغلي دي.

په سوریې کې د جګړې پرمهال، سیده زینب سیمه څو ځلې کلابنده او د شدیدې بمبارۍ ښکار شوه. همدارنګه، د دې مقام په شاوخوا کې سختې جګړې وشوې، په ځانګړې توګه په حجیره کلی کې چې له سیده زینب سره نژدې موقعیت لري. سیمه د څو کلونو لپاره د جګړې ډګر پاتې شوه او تر اوسه د ایران او حزب‌الله مرکزونه او اډې پکې دي.

د سیمې پر وضعیت پوه یوه سوریایي خبریال، چې نه غواړي نوم یې افشا شي، بي بي سي عربي ته ویلي: "په غزه کې د جګړې له پیلېدو راهیسې، دا ځایونه پر سوریه د اسرائیلو د پراخو بریدونو له کبله بدل شوي دي، خو دا معلومه ده چې سیمه د حزب الله او د ایراني چارواکو لپاره خوندي ځای دی."

هغه زیاتوي "په تېرو لسو کلونو کې، سیمه د ایراني -لبناني مرکز په څېر بدله شوې، چې د سوریې، لبنان او عراق شیعه جنګیالي پکې راغونډ شوي دي."

موږ دمشق کې د ایران له سفارت سره د اړیکو هڅې وکړې، خو لا تر اوسه یې په سیمه کې د ایراني حضور د اندازې او طبیعت په اړه زموږ پوښتنې نه دي ځواب کړې.